Prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym

Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój

____________________

Prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym

Zgodnie z art. 49 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U.1997.89.555 z późn. zm.), pokrzywdzonym jest m.in. osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Osobie tej przysługują określone przepisami kpk uprawnienia mające na celu ochronę jej interesów. W swojej praktyce zauważyłem jednak, że pokrzywdzeni nie zawsze korzystają z możliwości jakie przewidują przepisy prawa, a to zapewne z uwagi na brak fachowej wiedzy w tym zakresie.

Tytułem wstępu wskazać należy, że zgodnie z art. 2 § 1 pkt 3 kpk, jednym z nadrzędnych celów regulacji kpk jest takie ukształtowanie procedury karnej aby uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności.

Każdy z nas dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (art. 304 § 1 kpk). Obowiązek ten jest zarazem uprawnieniem poprzez które mamy możliwość zainicjowania postępowania karnego, w szczególności jeżeli jesteśmy osobą pokrzywdzoną przestępstwem. Zawiadomienie może zostać złożone w formie pisemnej lub ustnej. Jeżeli chodzi o formę ustną to w takim wypadku niezbędnym jest sporządzenie przez organy ścigania protokołu z przyjęcia zawiadomienia i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.

Stosownie do treści art. 87 § 1 i 2 kpk, pokrzywdzony może korzystać z pomocy pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego. W tym zakresie pokrzywdzony może również złożyć wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu. Podczas czynności z udziałem pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym może również być obecna osoba przez niego wskazana, jeżeli nie uniemożliwia to przeprowadzenia czynności albo nie utrudnia jej w istotny sposób (art. 299a § 1 kpk).

Pokrzywdzonemu przysługuje prawo do składania wniosków dowodowych o dokonanie czynności w postępowaniu przygotowawczym, prawo do brania udziału w tych czynnościach o ile tego zażąda bądź jeżeli czynności nie będzie można powtórzyć na rozprawie. Ponadto pokrzywdzony ma prawo do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego, jak również prawo do składania zażaleń na orzeczenia kończące postępowanie przygotowawcze, a naruszające interesy pokrzywdzonego (postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, postanowienie o umorzeniu postępowania). O powyższych uprawnieniach pokrzywdzony winien zostać pouczony na piśmie przez organy ścigania, co potwierdza własnoręcznym podpisem.

W przypadku jeżeli organy ścigania nie widzą podstaw do wszczęcia bądź kontynuowania postępowania przygotowawczego, pokrzywdzony nie zostaje całkowicie pozbawiony swoich uprawnień. Pokrzywdzonemu przysługuje bowiem szczególne prawo do wniesienia tzw. subsydiarnego aktu oskarżenia. Uprawnienie to jest jednak obwarowane kilkoma szczególnymi warunkami, m.in. przymusem adwokacko-radcowskim.

Natomiast jeżeli oskarżyciel publiczny skierował do sądu akt oskarżenia to zgodnie z art. 53 kpk, pokrzywdzony może działać jako strona ale już w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Pamiętajmy, że z momentem wniesienia przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia pokrzywdzony traci swoje uprawnienia jako strona i od tej chwili może je realizować jako oskarżyciel posiłkowy działający obok oskarżyciela publicznego. Niezbędnym jest jednak złożenie stosownego oświadczenia, aby w dalszym toku postępowania nadal brać w nim czynny udział i doglądać ochrony swych interesów.

Wreszcie jednym z najważniejszych, a niedocenianych uprawnień pokrzywdzonego w toku procesu karnego jest wynikające z art. 49a kpk, prawo do złożenia wniosku o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub wniosku o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, o którym mowa w art. 46 § 1 kk. Wniosek ten w aktualnym stanie prawnym może zostać złożony aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.

Pokrzywdzonemu, w przypadku jeżeli nie zgadza się z wydanym w sprawie wyrokiem sądu (np. sąd nie orzekł obowiązku naprawienia szkody) przysługuje prawo do wniesienia apelacji, co jednak dotyczy wyłącznie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie. Warunkiem dla wywiedzenia apelacji od innych kategorii wyroków sądu I instancji jest bowiem posiadanie przez pokrzywdzonego statusu oskarżyciela posiłkowego. Zaniedbanie w tym zakresie uniemożliwia skuteczne odwołanie się od kwestionowanego orzeczenia. 

_____________________
Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój

Ochrona dóbr osobistych

Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój

____________________

Ochrona dóbr osobistych

Przepisy polskiego prawa przewidują różne środki służące ochronie dóbr osobistych przysługujących każdemu człowiekowi. Ochrona ta przedstawia się odmiennie na gruncie prawa cywilnego, prawa karnego czy też prawa administracyjnego. Wszystkie te regulacje mają jednak swoje źródło w przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z art. 30 Ustawy zasadniczej, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Jak już wspomniano na wstępie poszczególne gałęzie prawa zawierają normy służące ochronie dóbr osobistych - w przypadku prawa cywilnego kwestię ochrony dóbr osobistych regulują art. 23 i 24 Kodeksu Cywilnego, dotyczące ochrony m.in. zdrowia, wolności, czci, swobody sumienia, wizerunku czy nietykalności mieszkania. Na gruncie prawa karnego przepisów służących ochronie dóbr osobistych można doszukać się m.in. w przepisach rozdziałów dotyczących przestępstw przeciwko wolności - art. 189–193 Kodeksu Karnego, przestępstw przeciwko wolności sumienia i wyznania - art. 194–196 kk, czy też przestępstw przeciwko czci i nietykalności cielesnej – art. 212–217 kk. Wreszcie tytułem przykładu regulacji dotyczących dóbr osobistych na gruncie prawa administracyjnego wskazać można na art. 18 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U.2014.1182 j.t. z późn. zm.) dotyczący uprawnień Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w przypadku naruszenia przepisów o ochronie tychże danych.

Powyższe regulacje nie wyłączają się wzajemnie, a zatem osobie której dobra osobiste zostały naruszone służy swobodny wybór sposobu ich ochrony. Wybór ten jest uzależniony od wielu czynników, m.in. skali naruszenia dobra osobistego, czasu potrzebnego dla uzyskania ochrony, terminu w którym naruszenie miało miejsce, wiedzy o osobie która dopuściła się naruszenia, celu jaki chcemy osiągnąć, itd.

Przykładowo, zgodnie z art. 24 Kodeksu Cywilnego, ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Osoba ta może także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

Ponadto, zgodnie z art. 448 kc, w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Na gruncie prawa cywilnego, katalog dóbr osobistych nie jest katalogiem zamkniętym, a zatem możliwe jest wyodrębnienie również innych dóbr osobistych uzależnionych od aktualnego poziomu rozwoju technologicznego i cywilizacyjnego, od przyjętych w społeczeństwie zasad moralnych i prawnych oraz istniejącego rodzaju stosunków społecznych, gospodarczych czy nawet politycznych (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1993 r., sygn. akt I PZP 28/93, OSNCP 1994, nr 1, poz. 2). Na proces wyodrębniania dóbr osobistych wpływ mają zatem zmieniające się odczucia i oczekiwania społeczne.

Należy jednak wystrzegać się zbyt pochopnych żądań w zakresie ochrony dóbr osobistych, każdy bowiem przypadek przed wytoczeniem powództwa winien zostać indywidualnie przeanalizowany mając na uwadze treść łacińskiej paremii de minimis non curat praetor.

_____________________
Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój

Zmiany w Kodeksie Cywilnym w zakresie prawa spadkowego

Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój

____________________

Zmiany w Kodeksie Cywilnym w zakresie prawa spadkowego

Z dniem 18 października 2015 r. wchodzi w życie Ustawa z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.539). Ustawa wprowadza szereg zmian w zakresie dotychczasowych uregulowań dotyczących prawa spadkowego.

Jedną z najważniejszych zmian jest nowelizacja brzmienia art. 1015 § 2 Kodeksu Cywilnego w zakresie skutku jaki powstaje ex lege w przypadku niezłożenia przez spadkobiercę oświadczenia o sposobie przyjęcia bądź o odrzuceniu spadku po osobie zmarłej w terminie 6 miesięcy od dnia w którym spadkobierca ten dowiedział się o tytule swego powołania do spadku.

Spadkobierca w wyżej wskazanym terminie zawitym ma możliwość złożenia następujących oświadczeń, które dla swej skuteczności muszą zostać złożone w sądzie bądź przed notariuszem, a są to: oświadczenie o przyjęciu spadku wprost, oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza czy wreszcie oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenie może zostać złożone w formie ustnej lub pisemnej, pamiętajmy jednak, że jeżeli zdecydujemy się na złożenie oświadczenia w formie pisemnej to musi ono dla swej ważności zostać złożone z podpisem urzędowo poświadczonym (art. 1018 § 3 w zw. z art. 73 § 2 k.c.).

Powstaje jednak pytanie co w sytuacji kiedy spadkobierca w terminie 6 miesięcy od powzięcia wiedzy o tytule powołania nie złożył żadnego z wyżej wymienionych oświadczeń. Sytuacja ta kształtuje się odmiennie na gruncie obecnie jeszcze obowiązujących przepisów, a ich nowym brzmieniem wprowadzanym Ustawą nowelizującą.

Zgodnie z art. 6 Ustawy nowelizującej, dla spadków dotyczących osób zmarłych po dniu jej wejścia w życie, w przypadku niezłożenia przez spadkobiercę oświadczenia w terminie, ustawodawca przewidział skutek w postaci przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza w miejsce dotychczas obowiązującego skutku w postaci przyjęcia spadku wprost.

Powyższe w praktyce oznacza, że spadkobierca będzie ponosił ewentualną odpowiedzialność za długi spadkowe swojego poprzednika ale już jedynie do wysokości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Znowelizowany przepis prawny zatem w sposób istotny ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy za długi swojego poprzednika co jest rozwiązaniem niewątpliwie korzystnym dla spadkobierców, którzy z różnych względów nie złożyli żadnego oświadczenia spadkowego w ustawowo przewidzianym terminie.

Dotychczasowa regulacja przewidywała skutek w postaci przyjęcia spadku wprost, a zatem bez żadnego ograniczenia w zakresie długów spadkowych. Jeżeli więc spadkobierca nie złożył oświadczenia w terminie, dochodziło do sytuacji w której za długi swego poprzednika spadkobierca odpowiadał następnie całym swoim dotychczasowym majątkiem, a zatem bez ograniczenia do wysokości aktywów które uzyskał ze spadku.

Na tle dotychczas obowiązujących regulacji prawnych skutek w postaci nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jeżeli nie złożono żadnego oświadczenia w tym zakresie, dotyczył jedynie osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych, osób co do których istnieje podstawa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia czy też wreszcie osób prawnych (obecny art. 1015 § 2 in fine k.c.). W Ustawie nowelizującej skutek ten został rozszerzony na wszystkie kategorie spadkobierców.

Pamiętać należy jednak, że jeżeli spadkodawca zmarł przed datą wejścia w życie Ustawy nowelizującej zastosowanie mają przepisy dotychczasowe, a zatem dla należytego zabezpieczenia interesów spadkobiercy koniecznym może okazać się terminowe złożenie oświadczenia o sposobie przyjęcia spadku lub o jego odrzuceniu.

_____________________
Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój

Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój

____________________

 

Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Jest to jedna z instytucji prawa karnego pozwalająca na poddanie sprawcy przestępstwa próbie i udzieleniu szansy na poprawę jego zachowania, a to w miejsce „tradycyjnego” wymierzenia kary. Jest to jednak środek fakultatywny i jego zastosowanie zależy od dokonania przez sąd oceny czy w konkretnym przypadku zachodzą przesłanki jego stosowania.

Największą zaletą warunkowego umorzenia postępowania karnego jest fakt, iż po jego zastosowaniu sprawca przestępstwa nadal pozostaje osobą niekaraną. Jak bowiem podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 maja 2000 r., (sygn. I KZP 7/00, OSNKW 2000, nr 5-6, poz. 51), wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest wyrokiem skazującym. Oznacza to dla nas, że przykładowo nadal możemy pracować w zawodzie który wymaga niekaralności czy też starać się o podjęcie takiego zatrudnienia. Powyższe z oczywistych względów jest istotne dla ludzi młodych poszukujących pracy, a którym zdarzyło się incydentalnie wejść w konflikt z prawem.

Zauważyć jednak należy, że dane o osobach, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa i tak gromadzone są w Krajowym Rejestrze Karnym (por. art. 1 ust. 2 pkt 2 Ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym, Dz.U.2015.1036 z dnia 2015.07.24 z późn. zm.), co jednak nie stanowi, iż w związku z tym stajemy się osobą karaną. Ostatecznie dane te usuwa się z Rejestru po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, o którym za chwilę.

Kiedy możemy starać się o warunkowe umorzenie postępowania? Pierwsze kroki w tym kierunku warto poczynić już na etapie postępowania przygotowawczego prowadzonego jeszcze przez organy ścigania. Jeżeli bowiem spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie (por. art. 336 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz.U.1997.89.555 z dnia 1997.08.04 z późn. zm.), co od razu stawia oskarżonego w lepszym świetle przed sądem orzekającym następnie w sprawie. Również i na etapie postępowania jurysdykcyjnego można wnosić o zastosowanie przez sąd dobrodziejstwa tej instytucji.

W przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania sąd orzeka wyrokiem, który może być wydany na posiedzeniu lub po przeprowadzeniu rozprawy.

Przesłankami warunkowego umorzenia postępowania określonymi w art. 66 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U.2016.1137 z dnia 2016.07.29 z późn. zm.) są: 1) uprzednia niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne; 2) zagrożenie danego czynu karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat; 3) stopień winy i stopień społecznej szkodliwości nie mogą być znaczne; 4) brak wątpliwości sądu co do okoliczności popełnienia czynu; 5) i wreszcie tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna, wyrażająca się w opartym na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy oraz jego dotychczasowym sposobie życia przypuszczeniu, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Powyższe okoliczności winny zostać odpowiednio przedstawione i wykazane przed sądem tak aby uzyskać możliwie największą szansę na wydanie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie.

Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Na ten czas sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej. W wypadku warunkowego umorzenia postępowania musimy też liczyć się z obowiązkiem naprawienia szkody czy zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Najlepiej jednak jeżeli uczynimy to jeszcze przed wyrokiem gdyż zwiększy to naszą szansę na uzyskanie korzystnego rozstrzygnięcia.

Pamiętajmy, że jeżeli w okresie próby popełnimy przestępstwo umyślne za które zostaniemy w tym czasie prawomocnie skazani, sąd podejmie na nowo również dotychczas warunkowo umorzone postępowanie.

_____________________
Adwokat Szymon Dubel

kom. 795 11 75 74

www.adwokat-dubel.pl 

ul. Karola Miarki 17

44-330 Jastrzębie-Zdrój